Logotipo gipuzkoakultura
2024ko martxoak 19, asteartea
gipuzkoakultura.net / ondare / Oñatiko unibertsitatearen Kaperako Errataula / Aurkibidea - Sarrera / OÑATIKO UNIBERTSITATEKO ERRETAULA ZAHARBERRITZEKO PROZESUA

Oñatiko unibertsitatearen Kaperako Errataula

Historia eta zaharberritzea
Aurkibidea ikusi
OÑATIKO UNIBERTSITATEKO ERRETULAREN
AZTERKETA HISTORIKO-ARTISTIKOA

Pedro Echeverria
  1. TESTUINGURU HISTORIKOA
    1. Avilako apezpikua, mezenas eta aholkulari
    2. Pietatearen erretaulari buruzko datu berriak
  2. SANCTI SPIRITUS IKASTETXEKO KAPERAKO ERRETAULA
    1. Dokumentu genesia. Egileak
    2. Traza, egitura eta apaindura. Erretaularen originaltasuna
    3. Estilo kontuak. Espresibismo eta manierismo juniarra
    4. Programa sakratua. Debozioak eta asmoak
    5. Errepertorio profanoa. Zaharkinak, groteskoak, bestioiak eta zaldiak
    6. Erromatar erako polikromia. Lehenbiziko groteskoak
OÑATIKO UNIBERTSITATEKO ERRETAULA ZAHARBERRITZEKO PROZESUA
Xabier Martiarena

Sarrera
ESKU-HARTZEA
  1. ERRETAULA EGITEKO TEKNIKA
    1. Arkitektura eskema
    2. Euskarria
      1. Egitura
      2. Eszenak
      3. Eskulturak
      4. Taulamenduak, kolomak, pilastrak eta horma-konkak
    3. Euskarriaren prestakuntza
      1. Oihala eta iztupa
      2. Prestakina
      3. Bola
    4. Polikromia edo geruza piktorikoa
      1. Urreztatua
        1. Ur-urreztaketa
        2. Urreztatzeko nahastura-berniza
      2. Zilarreztatzea
      3. Bismutoa
      4. Estofatua
        1. Urre gaineko esgrafiatua
        2. “Pintzeladura” edo urre gainean pintzelez eginiko pintura
        3. Zilar gaineko esgrafiatua
        4. Zilar gardendua
    5. Koloreak
      1. Kolore gardenak
      2. Kolore opakoak
      3. Haragi-koloreak
    6. Beste apaindura teknika batzuk
  2. ERRETAULAREN KONTSERBAZIO EGOERA
    1. Euskarria
      1. Xilofagoen erasoa
      2. Egitura
      3. Araldit
      4. Eszenen eta eskulturen egitura
      5. Iztupa
      6. Prestakina
      7. Aldaketak
    2. Polikromia
      1. Alderdi orokorrak
      2. Kolore opakoak
        1. Zuria
        2. Azurita
        3. Gorria
      3. Haragi-koloreak
      4. Urreztatua
      5. Zilarra
      6. Zilar gaineko gardenduak
        1. Laka gorria
        2. Anbar-marroia
        3. Berdea
      7. Bismutoa
      8. Zigilatuak
      9. Alterazioak
  3. ESKU-HARTZEA
    1. Euskarria
      1. Araldit
      2. Intsektuak akabatzea
      3. Egitura arkitektonikoaren berreraikuntza
    2. Polikromia
      1. Kolorea finkatzea
      2. Garbiketa
      3. Iztukatua
      4. Berregite kromatikoa
      5. Urrea birjartzea
    3. PDF: Erretaularen ezaugarri teknikoak
  4. ANALISI KIMIKOA
  5. GRAFIKOAK
    1. Erretaularen neurri orokorrak
    2. Zilarraren kokapena
    3. Zigilatuen kokapena
    4. Erretaula osatzerakoan erabilitako egurrak
    5. Estaien garapena
    6. Frisoetako erliebeen irudikapena
    7. Kontserbazio-egoeren eta erabilitako tekniken adibideak
    8. Hainbat zigilatu-ereduen kokapena
    9. Irudien jantzietan erabilitako zigilatu-eredu desberdinak
    10. Erretaularen horma-konken hondoetan eta irudien jantzietan erabilitako urre gaineko apaindura esgrafiatuak
    11. Erretaularen horma-konken hondoetan eta irudien jantzietan erabilitako zilar gaineko apaindura esgrafiatuak
    12. Erretaularen horma-konken hondoetan eta irudien jantzietan erabilitako metalezko xafla gaineko motiboak, pintzelez eginak


Oñatiko unibertsitateko erretaula zaharberritzeko prozesua

Sarrera
Erretaularen lehengo ikuspegia,
belaun-aulkirik gabe.Erretaularen lehengo ikuspegia, belaun-aulkirik gabe.

Oñatiko Unibertsitateko erretaula platereskoaren kontserbazio egoera kaskarra, batez ere beheko alde, banku barren eta lehenengo eta bigarren estaietakoa ikusirik, Gipuzkoako Foru Aldundiak 2000ko urtean multzo osoaren zaharberritzeari ekin zion.

1968an, garai hartan Oñatiko alkate Corcostegui jaunak behin eta berriz eskatu zuelarik erretaulan lehenbailehen zerbait egitea, erabat suntsitzeko arriskua begi-bistakoa baitzen, Madrilgo Arte Ederren ministerioak Zaharberritze Institutuko teknikoak igorri zituen, garai hartan honen zuzendaria Jose Maria Martos zelarik, kontserbazio egoerari buruzko lehenbiziko txostenak egitera; eta honek bere gain hartu zuen arazoa, eta ikusiaren araberako lanetan hasi zen.

Madrila 1968an igorritako gutunetako batean berehalako suntsitze arriskua aipatzen da, termita izurrite bat delarik eragile; eta aipatzen da, halaber, predela edo bankuaren eskuinaldea dela intsektu horien hondatze lana nabarien ikusten den tokia.

Madrilgo Zaharberritze Institutuak 1968ko martxoan emandako txosten batek zioenez, laginak aztertu ondoren ikusi ahal izan zuten Unibertsitateko zurezko elementuak hondatzen ari zen intsektu xilofagoa “reticulitermes lucifugus” izenekoa zela, termita esaten zaiona alegia.

1968ko esku-artzea

1968ko uztailean hasiko zen izurritea desagerrarazteko esku-hartzea. Madrilgo Zaharberritze Institutuak erretaulazati bat desmuntatzeko lanari ekin zion, bi udal langileren eta Victoriano Celaya arotzaren laguntzaz. Txosten horrek dioenaren arabera, sakristiako ateko eskuineko eta ezkerreko panelak desmuntatu zituzten, hauetan pintura-pelikula besterik ez zegoen, eta beste guztia lokatza zen. Ondoren alde bereko frisoa desmuntatzen hasi ziren, aldareraino iritsiz. Eta ikusi zuten erretaularen sostenguko habe horizontala alde horretarantz erorita zegoela, burua janda zeukan eta; erortze honen eraginez, piezen mihiztadura deseginda zegoen. Gauzak horrela, erretaula zurkaiztu egin zuten, erortzeko arriskuan zegoen eta. Zurkaizte honek erretaulak 5 cm gora berreskuratzea ekarri zuen. Eskuineko zatia desmuntatzen jarraitu zuten, 2., 3. eta 4. gorputzeko bilbea eskoratzen eta sendotzen segitu zuten bitartean; eta halaz, multzo osoak 7 bat cm errekuperatu zituen gorantz1.

Erretaula desmuntatzeko uneko argazkia. Aguirrebalzategui Funtsa. Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa. (GPAH) Oñati (1968).Erretaula desmuntatzeko uneko argazkia. Aguirrebalzategui Funtsa. Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa. (GPAH) Oñati (1968).
Erretaula desmuntatzeko uneko argazkia. Aguirrebalzategui Funtsa. Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa. (GPAH) Oñati (1968). Erretaula desmuntatzeko uneko argazkia. Aguirrebalzategui Funtsa. Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa. (GPAH) Oñati (1968)..

Argazkietan ikus dezakegunaren arabera, erretaula behetik gorantz desmuntatu zuten, hau da, banku barrenetik lehen eta bigarren gorputzera, baina erretaularen beste zatiak ukitzeke mantenduz; ez zen inolaz ere ohiko prozedura, are Sebastian de la Torre Fernández de Soto-ren txostenak aipatzen zuela “taila guztiak bere horma-konketatik atera eta tratamendu kimiko zehatz-zehatz bat ematea (intsektuak akabatzea alegia) eta erretaula osoa desmuntatzea, piezaz pieza, prozesu bera errepikatzearren imajinetan eta arkitekturako piezetan, ahal den neurrian zura bera ere finkatuz”2.

Lanak egiteko modu hau ez zen oso egokia gertatu ezen, ikusi dugunaren arabera, piezen arteko lotura sistema guztiak eten egin behar izan zituzten (ziriak, mihiak, etab.), eta muntatzeko unean arazoak izan ziren piezak lotzeko. Erretaula errenazentista baten finkatze sistema ainguraketa bidezkoa dela hartzen badugu kontuan, hau da, goiko piezak behekoetan mihiztatzen dira, behetik gorako desmuntatze batek ezinezko egiten du sistema hori erabiltzea. Hori dela eta, argazkietan ikusten den moduan, 1968ko zaharberritzean desmontatutako piezak lotzeko erabilitako sistema araldit madera (epoxi erretxina) materialezko masa izan zen eta, behin lehortu ondoren, elkarren artean itsatsi zituzten.

Kapitel bateko zurezko larakoaren ebakidura.Kapitel bateko zurezko larakoaren ebakidura.

Piezak desmuntaturik, ikusi zuten asko eta asko erabat hutsik zeudela, eta beste batzuk, berriz, oso hondatuta. Termiten erasoa desagerrarazi ondoren, piezak finkatu beharra zegoen, gaineko azala edo polikromia besterik ez baitzuten. Horretarako berriro erabili zuten araldit madera izeneko pasta. Zona huts guztiak aralditez bete zituzten, inolako metodologiari edo irizpideri jarraitzeke, eta masak trinkotasuna izan zezan euskarri zurrunen bat behar zen zonetan, pinu-zurezko edo konglomeratuzko estrabeak sartu zituzten. Palaroid masa pikortsuak ere (erretxina akrilikoa) aurkitu dira, disolbatu gabe, konglomeratu gisa, hutsuneak betetzeko.

Aralditez eutsitako elementuak.Aralditez eutsitako elementuak.
Aralditez egindako betegarria, termitek erasotako zonetan. Aralditez egindako betegarria, termitek erasotako zonetan.

Garbitze lanari dagokionez, berriz, ez dugu informaziorik, zeren eta udaletxean dauden txostenetan ez baita kontu honi buruzko ezer aipatzen; dena den, garbitze lanen bat izango zela jotzen dugu, nahiz seguruenik oso axalekoa izango zen. Beheko zatian, argizaria, kola eta berniz geruza batzuk aurkitu ditugu, urrearen eta polikromiaren distira handiagotzeko-edo emango zituzten eta.

Aralditez eutsitako elementuak.Aralditez eutsitako elementuak.
Ziri edo mihiak berregindako pilastrak. Ziri edo mihiak berregindako pilastrak.
Hondatutako egitura-formak aralditez berreraikiak. Hondatutako egitura-formak aralditez berreraikiak.

1968ko esku-hartze honetan aldare-mahaia kendu egin zuten, fabrikakoa zen nonbait, eta kapera osoa pikatu zuten, bistako harriaz uzteko, ganga izan ezik. Zaharberritze lanei ekiteko unean, aldare-mahaiaren ordez atlante berri batzuk zeuden, alboetatik kopiatuta, eta panel erliebedun batzuk. Erdikoan Zuazola apezpikuaren ikurra dago irudikatuta. Zati honetan aplikatutako polikromia ez da kalitate handikoa.

Paretak pikatzea akats handia izan dela aipatu behar dugu, ezen baliteke hauetan harlanduaren despiezearen marrazkiren bat izatea, eta inskripzio edo eszenak ere bai agian, ez gaur egun ikusten dugun harlanduskoa, garai hartan inork ez baitzuen horrelakorik onartuko. Luzitu guztia desagertu egin da; bakar-bakarrik erretaularen atzeko aldean eta gangetan mantendu da. Ganga hondo gris ilunaren gaineko zurizko despieze batez margotuta dagoela ikusi ahal izan dugu. Motibo bera aurkitu dugu Santiago elizaren sakristian, Medina de Rioseco herrian (Valladolid), hala nola, garai hartako beste hainbat eta hainbat elizatan.

1968an berregin eta polikromatutako bankuko eremua.1968an berregin eta polikromatutako bankuko eremua.
Ama Birjinaren aurpegia, berniz herdoilduzko orbanak dituela. Ama Birjinaren aurpegia, berniz herdoilduzko orbanak dituela.
Medina de Riosecoko
Santiagoren elizako
sakristiako gangako
pintzeladura.Medina de Riosecoko Santiagoren elizako sakristiako gangako pintzeladura.
Erretaularen atzealdea, gangan pintzeladura arrastoak dituela. Erretaularen atzealdea, gangan pintzeladura arrastoak dituela.

1 Oñatiko Udal Artxiboa. Unibertsitatea karpeta. Korrespondentzia. 7284-969 zk.ko txostena (7261/968 erref.)

2 Oñatiko Udal Artxiboa. Unibertsitatea karpeta. Korrespondentzia. 7284-969 zk.ko txostena (7621/968 erref.)

Licencia Creative Commons. Pulse aquí para leerla
2009 Kultura, Gazteria eta Kirol Departamentua - Gipuzkoako Foru Aldundia
Para conectar con nosotros mediante skype pulse aquí
Logotipo Gipuzkoa.net. Pulsar para ir a la página de Gipuzkoa.net